Η ιστορική μνήμη είναι αυτή που διεκδικείται –για να συσκοτιστεί- κάθε φορά από τους αφηγητές-νικητές της ιστορίας. Για την περίοδο της Κατοχής-Αντίστασης (1941-1945), παρόλο που αφορά μια ιστορία μόλις 70 χρόνων πίσω, υπάρχει τόση συσκότιση και τόσοι «αχαρτογράφητοι» κοινωνικοί τόποι, που πραγματικά θα μπορούσε να αποτελέσει ένα παράδοξο της «επιστήμης της ιστορίας». Η απάντηση είναι απλή: η ιστορία των αγώνων «από τα κάτω» δεν έχει γραφτεί ποτέ και από καμιά «επιστήμη της ιστορίας» χωρίς ταυτόχρονα να γίνεται απόπειρα να επανασυγκροτηθεί και η ίδια η κοινωνική μνήμη στη βάση της «ιστορικής μεθοδολογίας και των συμπερασμάτων».
Οι κοινωνικές αντιστάσεις της περιόδου ‘41-‘45 βρήκαν μέσα στις επόμενες δεκαετίες πολλούς ιστορικούς αφέντες (αφού εκ των πραγμάτων συνδέθηκαν με την εμφύλια σύγκρουση που τις ακολούθησε): τους χίτες-δοσίλογους νικητές που απαγόρευσαν την «μνήμη» ως εθνικό μίασμα. Αργότερα, η επίσημη κομματική γραμμή όφειλε να λειάνει εκείνες τις μνήμες, εκείνες τις συμπεριφορές, εκείνες τις επιλογές σύμφωνα με τη δική της ιστορική-κομματική ιδιοτέλεια και να εγκολπωθεί ως πολιτικός-φυσικός φορέας όλο το φορτίο των αντιστάσεων εκείνης της περιόδου. Και βεβαίως από τη μεταπολίτευση και μετά (και ιδίως τα πρώτα χρόνια του ΠΑΣΟΚ, με την αναγνώριση της Αντίστασης ως Εθνικής Αντίστασης και την παύση κάθε στιγματισμού των αγωνιστών της) όπου η Αντίσταση άρχισε να συγκροτείται ως ένα νέο εθνικό-ηρωικό αφήγημα.
Και όπως κάθε εθνικό αφήγημα που πρέπει να είναι απλουστευτικό και να παραπέμπει σε στερεότυπα: οι έλληνες πολέμησαν σαν ήρωες και οι ήρωες σαν έλληνες, του έλληνα ο τράχηλος ζυγό δεν υπομένει, η αδάμαστη υπολοχαγός Νατάσα, η πάνδημη αντίσταση του ελληνικού πληθυσμού (με μοναδική εξαίρεση κάτι λίγους Τσολάκογλου, Μπουραντάδες και Ράλληδες) το υψηλό πατριωτικό και ενοποιητικό φρόνημα του ελληνικού λαού, ο Γοργοπόταμος ως σημείο μιας «αυθόρμητης» συνένωσης των ελλήνων αντιστασιακών που οι επίβουλοι ξένοι έβαλαν αργότερα να σκοτωθούν, η παλικαριά και η φυσική ανυποταγή των Ελλήνων …
Τα εθνικά αφηγήματα είναι επιλεκτικά και αποφεύγουν τις ιστορικές δυσκολίες, αποσιωπούν «δυσάρεστες» πτυχές, θάβουν «ακατανόητες» και μη γραμμικές κοινωνικές δυναμικές. Γιατί όχι μόνο οι δοσίλογοι κυβέρνησαν τη χώρα μετά τη νίκη τους στον εμφύλιο αλλά ο δοσιλογισμός και η συνεργασία με τα στρατεύματα κατοχής ήταν διαδεδομένο «σπορ» στον «ηρωικό ελληνικό λαό». Γιατί ο εμφύλιος στην πραγματικότητα δεν ξεκίνησε το 1945 αλλά στην ουσία η κοινωνική-ταξική πόλωση εκδηλωνόταν σε κάθε πτυχή της καθημερινότητας από το 1941. Γιατί η Αντίσταση δεν ήταν μόνο αγώνας ενάντια στους κατακτητές αλλά και μια περίοδος ρήξεων και κοινωνικών και ατομικών επανακαθορισμών που καθόρισαν τα μέγιστα τις επόμενες γενιές αντιστάσεων.
Όλα αυτά δεν βολεύουν καμιά ορθοδοξία και πολύ περισσότερο τις αριστερές ορθοδοξίες που είδαν στο νέο εθνικό αφήγημα που διαμορφώθηκε στη μεταπολίτευση ένα πεδίο εκμαίευσης πολιτικής και κομματικής υπεραξίας. Αυτή η αφήγηση της ιστορίας βόλευε την αριστερά (κυρίως το ΚΚΕ) όχι γιατί «δικαίωνε» και αποκαθιστούσε στην κοινωνική συνείδηση τους αγώνες, αλλά γιατί δικαίωνε και αποκαθιστούσε μια «συλλογική μνήμη» που παραδόξως ταυτιζόταν με τη μνήμη του (εκάστοτε) Πολιτικού Γραφείου.
Στις μέρες μας οι λέξεις Κατοχή, Τάγματα Ασφαλείας, Αντίσταση, ο αντιφασιστικός αγώνας κ.ά. επιστρέφουν στο καθημερινό λεξιλόγιο με κάποιους ακροβατισμούς που επιθυμούν να συνενώσουν σημεία καταφανών ιστορικών ομοιοτήτων με το «τότε» σε μια νέα «επική» αφήγηση του παρόντος. Είναι ένα κλασικό σύμπτωμα αδυναμίας κατανόησης των δυναμικών του ιστορικού παρόντος. Το να συζητήσουμε για εκείνη την περίοδο έχει σημασία όχι απλά για να επιβεβαιώσουμε τα προφανή (πχ τον ρόλο του ΚΚΕ, τις Βάρκιζες κτλ), αλλά για να ξανατοποθετηθούμε στην ιδιαίτερη και συσκοτισμένη (από νικητές και ορθοδοξίες παντός είδους) ιστορική περίοδο, να ξαναδούμε τα σημεία εκείνα που η ιστορία των αγώνων του ‘41-‘45 είναι κομμάτια της δικής μας απελευθερωτικής ιστορίας και όχι κομμάτια μιας σταλινικής-πατριωτικής-εθνοκρατικής προπαγάνδας…
22/2/2013, Θερσίτης
[Η αφίσα της εκδήλωσης βρίσκεται εδώ.]